Λογοτέχνες: Καβάφης, Σεφέρης, Ιωάννου
Άγνωστο κείμενο: Άγγελου Τερζάκη, Η διαλεκτική της ελευθερίας
Θ.Κ.: Ελευθερία - καταναλωτισμός
Ερωτήσεις Δ3:
Άγνωστο κείμενο: Άγγελου Τερζάκη, Η διαλεκτική της ελευθερίας
Θ.Κ.: Ελευθερία - καταναλωτισμός
ΓΡΑΠΤΗ ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ
Καθηγήτρια: Βαλεντίνα Σαλτέ
3 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2009
Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από τέσσερα (4) μέρη. Να απαντήσετε σε όλα τα ερωτήματα.
ΜΕΡΟΣ Α: ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ (μονάδες 20)
Να διαβάσετε το πιο κάτω κείμενο και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν:
Αν η ιδέα της ελευθερίας περνάει τέτοια κρίση στην εποχή μας, είναι γιατί δε θελήσαμε να καταλάβουμε κάτι απλό αλλά και δυσάρεστο ίσως: πως είναι ασκητική έννοια. Η τρυφή και η σπατάλη δεν της πάνε. Σε χρόνια όπου οι εξωτερικοί πειρασμοί ήταν λίγοι, η αξίωση της ελευθερίας μπορούσε ν’αποκτήσει εύκολα σχετικώς την αυτεπίγνωση, ν’αντιπατήσει και ν’αντισταθεί στις διαλυτικές επιδράσεις. Δεν γίνεται όμως να είμαι ελεύθερος καταμεσίς σ’έναν κόσμο που κάνει τη ζωή παρανάλωμα του πιο χοντρού ευδαιμονισμού. Το βάρος τότε μετατοπίζεται από την αξίωση για ελευθερία στην αξίωση για ηδονή, ο καθένας ξεπουλιέται, γίνεται εξάρτημα των δυνάμεων που του τάζουν την τρυφή, την αφθονία. Εξάρτηση όμως και ανεξαρτησία αποτελούν αντίφαση. Ζούμε τη σύγκρουση ελευθερίας και κοινωνίας της αφθονίας.
Δε γίνεται να είμαι εξωτερικά ελεύθερος, όταν δεν είμαι κι εσωτερικά ελεύθερος. Η πλάνη του κόσμου μας σ’ αυτό συνίσταται. Νομίζει πως την ελευθερία την αγοράζεις. Ένα παράδειγμα: Όλοι συμφωνούμε πως μέσα σε συνθήκες οικονομικού καταναγκασμού δεν νοείται πολιτική ελευθερία, ποιος όμως αναρωτιέται αν οποιαδήποτε αύξηση του εισοδήματος, οποιοδήποτε ανέβασμα του βιοτικού επιπέδου, είναι παράγοντες ελευθερίας; Δημιουργείται η ψευδαίσθηση της ελευθερίας, επειδή ο καθένας μπορεί – με αντίτιμο όπως απροσδιόριστο – ν’αποκτήσει ό,τι του χρειάζεται. Στην ανισοζυγία ωστόσο αντιτίμου-παροχής βρίσκει καταφυγή και τρυπώνει ο δαίμονας του εξανδραποδισμού. Όταν, για να σου προκαλέσει την εντύπωση πως ικανοποιείς τις ανάγκες σου, πετυχαίνει να σου δίνει τόσα ώστε να σε διαφθείρει, με την έννοια ν’αποκτάς όλο και μεγαλύτερες ανάγκες, τόσο σε δένει στον αδυσώπητο μηχανισμό ενός φαύλου κύκλου. Σου έχει προκαλέσει τη δίψα της απληστίας αφού πριν πέτυχε να σου τη βαφτίσει «πολιτισμό».
Όλη η λογική της καταναλωτικής κοινωνίας σ’αυτό έγκειται. Είναι μια κατάσταση πίθου των Δαναϊδων[1], που πέτυχε να δημιουργήσει ορισμένη ψυχολογία και μετέβαλε την υφήλιο σε αγορά. Άνθρωποι καθώς εμείς, που έχουμε για κυρίαρχο γνώρισμά μας το να είμαστε «πελατεία», ξεγελάμε τον εαυτό μας όταν ισχυριζόμαστε πως γνοιαζόμαστε και για την ελευθερία μας. Αφού πρώτα γίναμε εξαρτήματα, σκύβουμε έπειτα μ’ εμβρίθεια, με αξιώσεις μεταφυσικής βαθύνοιας, πάνω στο πρόβλημα της «ελευθερίας». Ούτε που αναρωτιόμαστε αν προσπαθούμε να συμβιβάσουμε έτσι τ’ασυμβίβαστα. Μετατοπίζουμε το θέμα στο πολιτικό επίπεδο, σάμπως τα δύο επίπεδα να ήταν άσχετα μεταξύ τους. Σάμπως να γινόταν ποτέ ο σκλάβος στο ένα, να ήταν αφέντης στο άλλο.
Δε βλέπουμε λοιπόν πως πρόκειται για ένα και το ίδιο σύστημα; Εκείνο που μας αγοράζει με τη μέθοδο της αφθονίας, το κάνει για να μας έχει πελατεία του μόνιμη, πειθήνια, στρατολογημένη αλύτρωτα. Η τεχνολογία, παραγωγικός μηχανισμός του καταναλωτισμού, οπλίζει το χέρι του αφέντη, όχι του δούλου. Το δούλο τον φορτώνει αδιάκοπα με καινούρια εφόδια, ώστε να γίνεται όλο και βαρύτερος, πιο δυσκίνητος, ασήκωτος: δηλαδή όλο και πιο ακίνδυνος για τον αφέντη. Οι καλοθρεμμένοι υπήκοοι της Κίρκης ποτέ δεν θα της αμφισβητήσουν την εξουσία της, γιατί δεν τους «συμφέρει». Δε θα γίνουν ποτέ ελεύθεροι. Ευτυχία τους λένε τη σκλαβιά τους.
Διαγράφεται έτσι για τον άνθρωπο ένα μέλλον αινιγματικό. Άλλοτε, για να τον υποδουλώσουν, τον καταπίεζαν, τώρα τον αγοράζουν. Ο εξουσιασμός τελειοποίησε τα μέσα του, τα έκανε ακατανίκητα. Δεν απομονώνει πια, για να τις συντρίψει μια μια, τις κεφαλές της ανταρσίας, προσεταιρίζεται το πλήθος ολόκληρο των επιδοξων οπαδών της, το κατατάσσει στη δική του παράταξη. Και, για να λειτουργούν και οι ασφαλιστικές δικλείδες, δηλαδή η ναρκωτική ψευδαίσθηση, αφήνει να συζητούν ακαδημαϊκά για μεταφυσική ελευθερία, παράλογο, άγχος, επικοινωνία, αδιέξοδο, για όλα αυτά τα συνθήματα που έχει ρίξει στην αγορά η ευνουχισμένη από τους μακελάρηδες σκέψη του αιώνα.
Άγγελος Τερζάκης, Διαλεκτική της ελευθερίας (απόσπασμα)
Ερωτήσεις
Α1. Να γράψετε περίληψη του κειμένου με δικά σας λόγια, σε 100-120 λέξεις. (μ.8)
Α2. Όλη η λογική της καταναλωτικής κοινωνίας σ’αυτό έγκειται. Είναι μια κατάσταση πίθου των Δαναϊδων, που πέτυχε να δημιουργήσει ορισμένη ψυχολογία και μετέβαλε την υφήλιο σε αγορά.
(α) Τι εννοεί ο δοκιμιογράφος όταν παρομοιάζει τη λογική της καταναλωτικής κοινωνίας με τον πίθο των Δαναϊδων και πού στηρίζει την άποψη αυτή; Σχολιάστε.
(β) Να δώσετε έναν τρόπο πειθούς που χρησιμοποιεί ο δοκιμιογράφος για να υποστηρίξει τη θέση αυτή. Εξηγήστε. (μ.8)
Α3. Να χαρακτηρίσετε τον πιο κάτω συλλογισμό και αφού αξιολογήσετε την αλήθεια και την εγκυρότητά του, να κρίνετε κατά πόσον είναι λογικά ορθός. Να θεωρήσετε ότι οι προκείμενες ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.
· Σε συνθήκες οικονομικού καταναγκασμού δε νοείται πολιτική ελευθερία.
· Η πολιτική ελευθερία είναι μία μορφή ελευθερίας των ανθρώπων.
· Άρα, σε συνθήκες οικονομικού καταναγκασμού δε νοείται ελευθερία των ανθρώπων.
(μ.4)
ΜΕΡΟΣ Β: ΓΛΩΣΣΑ (μονάδες 10)
Β1. Να ξαναγράψετε τις πιο κάτω φράσεις αντικαθιστώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις με συνώνυμές τους, χωρίς να αλλάξετε το νόημα των φράσεων και το γραμματικό τύπο των λέξεων:
· η αξίωση της ελευθερίας
· μας έχει πελατεία του μόνιμη, πειθήνια, στρατολογημένη αλύτρωτα
· δεν απομονώνει πια τις κεφαλές της ανταρσίας
(μ.3)
Β2. Να ετυμολογήσετε τις πιο κάτω λέξεις:
· διαφθείρει
· βαθύνοιας
· καλοθρεμμένοι (μ.3)
Β3. Να γράψετε (α) ένα παράγωγο ουσιαστικό και (β) ένα παράγωγο επίθετο για κάθε ένα από τα πιο κάτω ρήματα:
· αντισταθεί
· προκαλέσει
· αμφισβητήσουν
· συντρίψει (μ.4)
ΜΕΡΟΣ Γ: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ (μονάδες 40)
(450-500 λέξεις)
Δεν γίνεται όμως να είμαι ελεύθερος καταμεσίς σ’έναν κόσμο που κάνει τη ζωή παρανάλωμα του πιο χοντρού ευδαιμονισμού. Το βάρος τότε μετατοπίζεται από την αξίωση για ελευθερία στην αξίωση για ηδονή, ο καθένας ξεπουλιέται, γίνεται εξάρτημα των δυνάμεων που του τάζουν την τρυφή, την αφθονία. Εξάρτηση όμως και ανεξαρτησία αποτελούν αντίφαση. Ζούμε τη σύγκρουση ελευθερίας και κοινωνίας της αφθονίας.
Σε άρθρο σου που θα δημοσιευτεί στην εφημερίδα του σχολείου σου, να συζητήσεις το φαινόμενο του υπερκαταναλωτισμού στις μέρες μας παρουσιάζοντας τα αίτια και τις αρνητικές συνέπειές του στο άτομο και την κοινωνία. Να προτείνεις επίσης τρόπους με τους οποίους ο σύγχρονος άνθρωπος – με βάση όσα προανέφερες - μπορεί να διαφυλάξει την ελευθερία του.
ΜΕΡΟΣ Δ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (μονάδες 30)
Ι. Κ. Καβάφη, Η πόλις
[...]
Καινούριους τόπους δεν θα βρεις, δεν θά ‘βρεις άλλες θάλασσες.
Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς
τους ίδιους. Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάς
και μες στα ίδια σπίτια αυτά θ’ ασπρίζεις.
Πάντα στην πόλι αυτή θα φτάνεις. Για τα αλλού – μη ελπίζεις –
δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό.
Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ
στην κώχη τούτη τη μικρή, σ’ όλην την γη την χάλασες.
Ερώτηση Δ1:
(α) Τι συμβολίζει «η πόλις» στο ομώνυμο ποίημα του Καβάφη; (μ.4)
(β) Να σχολιάσετε το ρόλο των επαναλήψεων στο πιο πάνω απόσπασμα. (μ.4)
ΙΙ. Γ. Ιωάννου, +13-12-43
[...] Ο αδελφός μάλιστα ζαλίστηκε τόσο για μια στιγμή, ώστε έκανε το λάθος να τους δείξει ακόμα και το κρανίο με τη χαριστική βολή. Αυτό όμως θα ήταν πέρα απ’ τα όρια της αντοχής τους, γιατί αμέσως πρόσεξα μια μίνηση για απομάκρυνση. Κάποιος τους θύμισε πως η ώρα περνάει. Εκείνη τη στιγμή η σκυμμένη γυναίκα τούς γύρεψε, αν έχουν, καμιά εφημερίδα για να σκεπάσει τα κόκαλα. Πολλοί προθυμοποιήθηκαν από εφημερίδες άλλο τίποτα, και τι εφημερίδες...
Ερώτηση Δ2
Να εντοπίσετε στο πιο πάνω απόσπασμα και να εξηγήσετε έναν υπαινιγμό. (μ.6)
ΙΙΙ. Γ. Σεφέρη, Σαλαμίνα της Κύπρος και Ν. Κάσδαγλη, Σοροκάδα
- Ναι, όμως ο μαντατοφόρος τρέχει
κι όσο μακρύς κι αν είναι ο δρόμος του, θα φέρει
σ’αυτούς που γύρευαν ν’αλυσοδέσουν τον Ελλήσποντο
το φοβερό μήνυμα της Σαλαμίνας.
Φωνή Κυρίου επί των υδάτων.
Νήσος τις έστι.
Σαλαμίνα της Κύπρος
[...]
Δε γινότανε καλύτερη φροντίδα, αλίμονο αν αλλάζαν αραξοβόλι τ’ αμερικάνικα πολεμικά, με την κουβέντα ενός ντόπιου λιμεναρχη. Τι τους είχαν τους κανονισμούς!
Μόνο που φρεσκάρισε η σοροκάδα, με το σούρουπο. Δουλεύοντας επίμονα, ύπουλα, το μπόντζι ξεκλείδωσε τη μια καδένα, και το καράβι απόμεινε φουνταρισμένο στο ‘να σίδερο. Από κει και πέρα, δεν το γλιτώνανε. Βάρεσε συναγερμός, το τσούρμο χίμηξε να μανουβράρει, πού να προφτάσει! Το πολεμικό ξέσυρε σα φρόκαλο το σίδερο, και κόλλησε πάνω στα βράχια του χαμηλού μόλου. Οι Αμερικάνοι πηδούσανε στη θάλασσα σαν τα μπακακάκια, κι οι ντόπιοι μαζευτήκανε στην ακροβγιαλιά και τους μαζεύανε μισοπνιγμένους.
Την άλλη μέρα το πρωί η σοροκάδα έσπασε. Τ’ αμερικάνικο καράβι ήταν καθισμένο ψηλά πάνω στα βράχαι, κι ο κόσμος το χάζευε από μακριά – δεν τον αφήναν να σιμώσει. Έμοιαζε απείραχτο, να το πετάξεις στη θάλασσα και να ξαναφύγει, έτσι πιστέψαν οι πολλοί. Οι θαλασσινοί κουνούσαν το κεφάλι, ξέραν πως το καράβι είχε πεθάνει πια...
Το κουφάρι απόμεινε δυο τρεις μήνες καρφωμένο στα βράχια του χαμηλού μόλου, για να δοξάζει τους κανονισμούς. Ύστερα το διαλύσανε. Ένας βουτηχτής σκοτώθηκε πάνω στη δουλειά.
Αν κοιτάξεις με το γυαλί, βλέπεις ακόμα στον πάτο παλιές λαμαρίνες και κομμάτια καλώδια.
Σοροκάδα
Ερωτήσεις Δ3:
(α) Να τοποθετήσετε τα κείμενα από τα οποία είναι παρμένα τα πιο πάνω αποσπάσματα στο ιστορικό τους πλαίσιο. (μ.4)
(β) Να εντοπίσετε και να εξηγήσετε με συντομία τέσσερα στοιχεία ειρωνείας στο απόσπασμα από τη «Σοροκάδα» που παρατίθεται πιο πάνω. (μ.4)
(γ) Να εξηγήσετε το σχήμα «ύβρις – τήσις – κάθαρση» σε κάθε ένα από τα πιο πάνω αποσπάσματα. (μ.8)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου