Οικονομική κρίση και καταναλωτισμός

ΓΡΑΠΤΗ ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

Άγνωστο: Το τέλος του «ελληνικού ονείρου»

---

ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΤΕ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ

Μέρος Α: Αδίδακτο κείμενο                                                         (μονάδες 20)

Να διαβάσετε το πιο κάτω κείμενο και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν:

Η μείωση του βιοτικού επιπέδου δεν είναι ευχάριστη εξέλιξη και προκαλεί εύλογες αντιδράσεις, ιδιαίτερα στα χαμηλά κοινωνικά στρώματα, που δέχονται τις μεγαλύτερες πιέσεις. Όμως, η επιβαλλόμενη αλλαγή του τρόπου διαβίωσης των Ελλήνων σηματοδοτεί και το τέλος του άκρατου υλισμού και, υπό αυτή την έννοια, εμπεριέχει ένα στοιχείο εξυγίανσης. Το διαστρεβλωτικό και χωρίς ηθικούς φραγμούς μοντέλο που επικράτησε τις τελευταίες δεκαετίες ήταν ένα άδικο και επικίνδυνο τερατούργημα.

Το σημερινό αδιέξοδο δεν είναι μόνο οικονομικό, είναι και ηθικό. Και σε αυτό έχουμε συμβάλει όλοι, άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο. Δεν είναι μόνο το αναποτελεσματικό και αντιπαραγωγικό Δημόσιο. Είναι και οι κρατικοδίαιτοι μεγαλοεπιχειρηματίες που αντί της καινοτομίας και του ρίσκου επέλεγαν τη σιγουριά της διαπλοκής, οι ανίκανοι πολιτικοί που δεν παρήγαγαν τίποτε στη ζωή τους και απλώς αναρριχήθηκαν στην εξουσία μέσα από τους κομματικούς μηχανισμούς, τα αναξιόπιστα μέσα ενημέρωσης που επένδυσαν στο λαϊκισμό και οι μικρομεσαίοι επιχειρηματίες και έμποροι που επέλεγαν την προχειρότητα και αναζητούσαν το γρήγορο κέρδος. Μια υγιής κοινωνία θα άλλαζε πορεία μόνη της, μέσα από μια εσωτερική αναζήτηση και έναν εύλογο προβληματισμό. Αλλά φαίνεται ότι η ελληνική δεν είναι τέτοια και, δυστυχώς, η αλλαγή πορείας έπρεπε να μας επιβληθεί από άλλους.

Η συντελούμενη απεξάρτηση από τον προκλητικό καταναλωτισμό δεν αποτελεί ελληνική αποκλειστικότητα. Υπό την πίεση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ανάλογη στροφή παρατηρείται σε πολλές δυτικές κοινωνίες, ακόμη και στην Αμερική, το λίκνο του καπιταλισμού, όπου όλο και λιγότεροι άνθρωποι προσβλέπουν στο «αμερικάνικο όνειρο». Το ενθαρρυντικό αυτής της διεργασίας, που ως επί το πλείστον έχει ως αφετηρία την οικονομική δυσχέρεια, αλλά αποκτά χαρακτηριστικά ψυχικής κάθαρσης και διανοητικής ανάτασης, είναι ότι η κοινωνία αρχίζει να ορίζει διαφορετικά το όνειρο αυτό. Αυτή η σταδιακή μετάλλαξη της αμερικανικής κοινωνίας έχει καταγραφεί από το γνωστό δημοσκόπο, Τζον Ζόγκμπι. Και με δεδομένο ότι, καλώς ή κακώς, τα κοινωνικά ρεύματα που επικρατούν στην Αμερική διαχέονται στη συνέχεια και στον υπόλοιπο κόσμο, τα ευρήματα είναι ενθαρρυντικά.

Από τις δημοσκοπήσεις των τελευταίων ετών προκύπτει ότι η πλειοψηφία των Αμερικανών δεν είναι πλέον αυτοί που ο Ζόγκμπι περιγράφει ως «παραδοσιακούς υλιστές». Η κατηγορία αυτή υποχωρεί αριθμητικά, ενώ αυξάνονται κατακόρυφα οι «κοσμικοί πνευματικοί», όπως τους αποκαλεί. Απώτερος στόχος δεν είναι πλέον η αλόγιστη απόκτηση καταναλωτικών αγαθών: μεγάλων κατοικιών, πολυτελών αυτοκινήτων, αναρίθμητων ρούχων, ακριβών κοσμημάτων, σωρείας παιχνιδιών, κ.λπ. Αντιθέτως, θέτουν διαφορετικές προτεραιότητες στη ζωή τους. Απορρίπτουν τον εθισμό στα πολλά αγαθά, και ανάγουν σε στοιχείο επιτυχίας το ήθος, τη συνέπεια, την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο, τη συμβολή σε έναν πιο καθαρό πλανήτη. Είναι μια αλλαγή που δεν έχει να κάνει με κόμματα και πολιτικές ιδεολογίες. Παρατηρείται σε συντηρητικούς οικογενειάρχες και προοδευτικούς ακτιβιστές, επιχειρηματίες και εργαζόμενους, Ρεπουμπλικανούς και Δημοκρατικούς. Για κάθε νοήμονα άνθρωπο, πρόκειται για ευπρόσδεκτη εξέλιξη.

Αν οι Νεοϋορκέζοι χρειάστηκαν την 11η Σεπτεμβρίου για να ανακαλύψουν και πάλι τις αρετές της αλληλεγγύης, της ανθρωπιάς και της σεμνότητας, εμείς έπρεπε να φθάσουμε στη χρεοκοπία, για να δώσουμε ένα τέλος στο ιδιότυπο «ελληνικό όνειρο» του εύκολου πλουτισμού που βασίστηκε μάλιστα σε δανεικά. Ο υπέρμετρος καταναλωτισμός τερματίζεται απότομα, και σε αρκετές περιπτώσεις βάναυσα, με οριζόντιες περικοπές εισοδημάτων, αλλά η αβάσταχτη ελαφρότητα της άντλησης χαράς από τη μανιώδη αγορά αγαθών, τα περισσότερα εκ των οποίων μάλιστα δεν χρειαζόμαστε, έπρεπε κάποια στιγμή να τελειώσει.

Aθ. Έλλις, Το τέλος του «ελληνικού ονείρου», εφ. «Καθημερινή», Αθήνα 31/03/2011

Ερωτήσεις

Α1. Να γράψετε περίληψη του κειμένου με δικά σας λόγια, σε 110-120 λέξεις.  (μονάδες 8)

Α2. (α)  Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τέταρτης παραγράφου; (μονάδες 1.5)

(β) Να αναφέρετε τους δύο τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η παράγραφος αυτή και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο. (μονάδες 2)

Α3. (α)  Στη δεύτερη παράγραφο ο συγγραφέας κάνει επίθεση στο ήθος του αντιπάλου. Να εξηγήσετε σε ποιους «επιτίθεται» και για ποιο λόγο, τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με δύο παραδείγματα από το κείμενο. (μονάδες 3)

(β) Ποια θέση εκφράζει ο συγγραφέας για το  «αμερικάνικο όνειρο» και ποιον τρόπο πειθούς χρησιμοποιεί για να τη στηρίξει; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με στοιχεία από το κείμενο. (μονάδες 3.5)

(γ) Να εντοπίσετε στο κείμενο και να γράψετε μία αρνητική και μία θετική συνέπεια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. (μονάδες 2)

                                                                                                               

ΜΕΡΟΣ Β: ΓΛΩΣΣΑ                                                                            (μονάδες 10)

Β1.   Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με συνώνυμές τους, χωρίς να αλλάξετε το νόημα των φράσεων και το γραμματικό τύπο των λέξεων:

·   Το διαστρεβλωτικό μοντέλο που επικράτησε

·   το λίκνο του καπιταλισμού

·   το ιδιότυπο «ελληνικό όνειρο» του εύκολου πλουτισμού 

 (μονάδες 3)

Β2.   Να γράψετε για κάθε μια από τις υπογραμμισμένες λέξεις το ακριβές αντώνυμό της, χωρίς να αλλάξετε το γραμματικό και το συντακτικό της τύπο, ώστε να δοθεί ακριβώς το αντίθετο νόημα στη φράση:

·  Το ενθαρρυντικό αυτής της διεργασίας

·   έχει ως αφετηρία την οικονομική δυσχέρεια

·   Απορρίπτουν τον εθισμό στα πολλά αγαθά

(μονάδες 3)

Β3. Να ετυμολογήσετε τις πιο κάτω λέξεις:

· εύλογες

· τερατούργημα

· συμβάλει

· αναρίθμητων

(μονάδες 4)

ΜΕΡΟΣ Γ: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ                                                       (μονάδες 40)

Η επιβαλλόμενη αλλαγή του τρόπου διαβίωσης των Ελλήνων σηματοδοτεί και το τέλος του άκρατου υλισμού και, υπό αυτή την έννοια, εμπεριέχει ένα στοιχείο εξυγίανσης. Το διαστρεβλωτικό και χωρίς ηθικούς φραγμούς μοντέλο που επικράτησε τις τελευταίες δεκαετίες ήταν ένα άδικο και επικίνδυνο τερατούργημα.

Έχεις κληθεί να συμμετάσχεις ως εκπρόσωπος του σχολείου σου στο Παγκύπριο Μαθητικό Συνέδριο με θέμα «Οικονομική – κοινωνική – περιβαλλοντική κρίση και κατανάλωση». Σε ομιλία σου, αφού παρουσιάσεις με συντομία το υλιστικό πνεύμα της εποχής μας, να αναλύσεις τρεις τομείς στους οποίους ο καταναλωτισμός επιδρά αρνητικά στο άτομο και την κοινωνία. Στη συνέχεια να εκφράσεις τις εισηγήσεις σου για το πώς ο Κύπριος πολίτης μπορεί να απεγκλωβιστεί από τον υπερκαταναλωτισμό και να συμβάλει στον υγιή επαναπροσδιορισμό των κοινωνικών αξιών στη χώρα μας.

(έκταση 450-500 λέξεις)

 

ΜΕΡΟΣ Δ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ                                                              (μονάδες 30)

Ι. Γ. Σεφέρη, Σαλαμίνα της Κύπρος

-Ναι× όμως ο μαντατοφόρος τρέχει

 κι όσο μακρύς κι αν είναι ο δρόμος του,

 θα φέρει σ' αυτούς που γύρευαν ν' αλυσοδέσουν τον Ελλήσποντο

 το φοβερό μήνυμα της Σαλαμίνας.

 Φωνή Κυρίου επί των υδάτων.

 Νήσος τις έστι.          

Ερώτηση 1:

Να εξηγήσετε το σχήμα «ύβρις – τήσις / νέμεση – κάθαρση» στο απόσπασμα που σας δίνεται. (μονάδες 4.5)

ΙΙ. Γ. Σεφέρη, Σαλαμίνα της Κύπρος και Οδυσσέα Ελύτη άσμα δ΄

Σαλαμίνα της Κύπρος

"Κύριε, βόηθα να θυμόμαστε

πως έγινε τούτο το φονικό×

την αρπαγή το δόλο την ιδιοτέλεια,

το στέγνωμα της αγάπης×

Κύριε, βόηθα να τα ξεριζώσουμε...".

άσμα δ

Σάλεψε σαν το σπέρμα            Ü           σε μήτρα σκοτεινή

Το φοβερό της μνήμης              Ü           έντομο μες στη γη

Κι όπως δαγκώνει αράχνη       Ü           δάγκωσε το φως

Έλαμψαν οι γιαλοί                    Ü           κι όλο το πέλαγος.

Θέ μου Πρωτομάστορα            Ü           μ’ έζωσες τις ακρογιαλιές

Θέ μου Πρωτομάστορα            Ü           στα βουνά με θεμέλιωσες!

Ερώτηση 2:

(α) Σε ποια κοινή ιστορική περίοδο αναφέρονται τα δύο ποιητικά αποσπάσματα;
μονάδες 0.5)

(β) Να αναλύσετε τη σημασία της μνήμης σε κάθε ένα από τα δύο ποιητικά αποσπάσματα. (μονάδες 4)

ΙΙΙ. Γ. Σεφέρη, Σαλαμίνα της Κύπρος και Στρ. Τσίρκα Αριάγνη

Σαλαμίνα της Κύπρος

Η γης δεν έχει κρικέλια

για να την πάρουν στον ώμο και να φύγουν

μήτε μπορούν, όσο κι αν είναι διψασμένοι

να γλυκάνουν το πέλαγο με νερό μισό δράμι.

Και τούτα τα κορμιά

πλασμένα από έvα χώμα που δεν ξέρουν,

έχουν ψυχές.

Μαζεύουν σύνεργα για να τις αλλάξουν,

δε θα μπορέσουν× μόνο θα τις ξεκάμουν

αν ξεγίνουνται οι ψυχές.

Αριάγνη

- Και πώς τελείωσε η απεργία; ρώτησε ο ξένος.

- Με συμβιβασμό. Ήρθε στο νοσοκομείο και με βρήκε κάποιος Μίστερ Μπράουν, της Μυστικής. Για να γλυτώσει το Θωμά, κατάλαβες, να μην του κάνω μήνυση. Τα έξοδα και τα μεροκάματα τα' παιρνε απάνω του τ' αφεντικό. Μ' αυτόν λοιπόν το Μίστερ Μπράουν το δουλέψαμε το ζήτημα και βρήκαμε λύση. Οι μπερμπερίνοι δε θα παύανε, μόνο θα μπαίνανε κάτω από τις διαταγές των γκαρσονιών. Εμείς θα τους προσλαμβάναμε, εμείς θα πλερώναμε, εμείς θα τους παύαμε όταν δεν μας έκαναν. Φυσικά και τα πουρμπουάρ τους εμείς τα εισπράτταμε. Τ' αφεντικό δεν είχε πια να κάνει τίποτα μαζί τους. Ήταν δικοί μας υπηρέτες.

- Σπουδαίο κεφάλι αυτός ο Μπράουν, είπε ο ξένος.

- Το γελάς; Και βέβαια ήταν σπουδαίος. Απόδειξη πως η λύση του βαστάει ως σήμερα. Φυσικά, στα καφενεία που οι ιδιοκτήτες τους είναι αραπάδες, δεν ανακατευόμαστε. Αλλά ποιος Ευρωπαίος πηγαίνει στα καφενεία τους; Μόνο κάτι ξεπεσμένοι.

- Και στο συνδικάτο δεν τους δέχεστε;

- Ποτέ. Αλλά μάθανε και κάνανε τώρα το δικό τους. Κάτι νεοτεριστές μάλιστα, σαν το γιο μου το Μιχάλη, λένε πως πρέπει να γίνει συγχώνεψη. Μα όσο ζει ο Διονύσης ο Σαρίδης τέτοιο πράμα δε θα το δουν.

Ερώτηση 3

(α)  Να εντοπίσετε στα πιο πάνω λογοτεχνικά αποσπάσματα και να αναφέρετε δύο χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αγγλικής αποικιοκρατικής πολιτικής, τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με στοιχεία από τα κείμενα. (μονάδες 4)

(β)  Να εντοπίσετε στο πιο πάνω ποιητικό απόσπασμα από τη «Σαλαμίνα της Κύπρος» και να εξηγήσετε με συντομία ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της ποιητικής τεχνικής του Γ. Σεφέρη. (μονάδες 3)

(γ)  Να αναφέρετε και να εξηγήσετε με συντομία δύο χαρακτηριστικά του ήθους του Διονύση Σαρίδη, όπως διαφαίνονται μέσα από τις απόψεις που εκφράζει στο πιο πάνω απόσπασμα από την «Αριάγνη». (μονάδες 4)

ΙV. Κ.Π.Καβάφη: Η πόλις και Στρ. Τσίρκα Αριάγνη

Η πόλις

Είπες˙ «Θα πάγω σ’ άλλη γη, θα πάγω σ’ άλλη θάλασσα.

Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη από αυτή.

Κάθε προσπάθειά μου μια καταδίκη είναι γραφτή˙

κι είν’ η καρδιά μου – σαν νεκρός – θαμένη.

Ο νους μου ως πότε μες στον μαρασμόν αυτόν θα μένει.

Όπου το μάτι μου γυρίσω, όπου κι αν δω

ερείπια μαύρα της ζωής μου βλέπω εδώ,

που τόσα χρόνια πέρασα και ρήμαξα και χάλασα».

Καινούριους τόπους δεν θα βρεις, δεν θά ’βρεις άλλες θάλασσες.

Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς

τους ίδιους. Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάς˙

και μες στα ίδια σπίτια αυτά θ’ ασπρίζεις.

Πάντα στην πόλι αυτή θα φθάνεις. Για τα αλλού – μη ελπίζεις –

δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό.

Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ

στην κώχη τούτη τη μικρή, σ’ όλην την γη την χάλασες.

Αριάγνη

Τρέμω. Θα’θελα να μη ζω. Να μη δούνε τα μάτια μου. Θα έρθει μέρα. Βλέπω κόσμο να στριμώχνεται στις προκυμαίες με βουνά γύρω τους τις βαλίτσες και τους μπόγους και τα στρώματα. Και πίσω τους τάφοι γονιών, προγόνων, τάφοι μικρών παιδιών αφημένοι στο έλεος του Θεού. Δίχως καντήλι, δίχως έναν κουβά νερό να ξεδιψάσουν τα κόκαλά τους. Κι όλο το μόχθο, τις γιορτές, τις αγκούσες, πενήντα, ογδόντα, εκατό χρονών, να θαρρείτε πια πως τις παίρνετε μαζί σας γιατί καρφώσατε όπως όπως μέσα σε σανιδένια μπατάλικα σεντούκια τα έπιπλα και το ρουχισμό και τα σκεύη σας και τίποτε θυμητικά μικροπράγματα. Και θα νομίζετε πως μιας και κουβαλήσατε τα πράματα σώσατε μαζί τους τη χαρά και τους έρωτες και τις ελπίδες και τα μεθύσια. Τίποτα δε σώσατε. Μόνο άψυχα πράματα που κάποτε σταθήκαν μάρτυρες. Θα τα στήσετε κάτω από άλλον ουρανό και θα δείτε πως δε θα σας μιλούν δε θα σας λένε αυτά που περιμένετε. Γιατί θα τα ζεσταίνουν άλλα χνώτα, άλλα βλέμματα, άλλες φωνές. Μη χάνεστε κι ακούστε που σας λέω. Μια ζωή που έζησες, την έζησες, δεν τη βρίσκεις αλλού. Γιατί την έζησες μέσα σε μυρουδιές. μέσα σε φώτα, μέσα σε ήλιους και βροχές, μέσα σ’ανθρώπους. Κι αυτά όλα θα μένουν πίσω σου και θα τ’αναζητάς. Θα τριγυρίζετε σαν άταφοι νεκροί που ζητούν ένα λάκκο να πέσουν μέσα να ξεκουραστούν. Και τα γουμάρια και το κουρμπάτσι θα βρίσκονται πίσω σας μίλια και σεις πια μήτε θα τα θυμόσαστε. Εγώ, θα λέτε, να ξεραθεί το στόμα μου αν είπα ποτέ τέτοιο λόγο. Μα τον είπατε, είναι γραμμένος στον αέρα, πάνω στους τοίχους των σπιτιών, μέσα στις φυλλάδες που βγάζατε. Και τούτοι οι άνθρωποι, όσο πονετικοί κι αν είναι, πώς θέτε να τον ξεχάσουνε; Θα τον θυμούνται και θα σας τον θυμίζουνε και σεις θα μετανοιώνετε πικρά. Γι αυτό σας λέω μη, μη όσο είναι καιρός.

Ερώτηση 4:

Στο ποίημα «η πόλις» διαγράφεται ένα «εδώ» κι ένα «αλλού» για τον ήρωα. Αντίστοιχα διαγράφεται ο τόπος του παρόντος και αυτός του «αλλού» για  τους ήρωες στο πιο πάνω απόσπασμα από την «Αριάγνη».

Να εξηγήσετε σε κάθε ένα από τα δύο αποσπάσματα: (α) ποιο είναι το «εδώ» και ποιο το «αλλού», (β) ποια είναι τα αίτια της «φυγής», (γ) πώς τα πρόσωπα θα βιώσουν αυτή τη «φυγή» και την άφιξή τους στην «άλλη πόλη». (μονάδες 10)