Διαγώνισμα Λογοτεχνίας Γενάρης 2015: Ελύτης, Τσίρκας

Διαγώνισμα στα Νέα Ελληνικά Γ΄ Λυκείου: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Α΄ Τετράμηνο: 13/01/2015      Τμήμα: Γ1   Διδάσκουσα: Βαλεντίνα Σαλτέ, Φιλόλογος Β.Δ.

---

ΝΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΤΕ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΡΑΠΤΟΥ

Σύνολο μονάδων γραπτού: 30

Ι. Οδυσσέα Ελύτη, Άξιον Εστί : Ψαλμός Β

ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ – ΛΕΜΕΣΟΣ

ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ μού έδωσαν ελληνική·

το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου

στις αμμουδιές του Ομήρου.

Εκεί σπάροι και πέρκες

ανεμόδαρτα ρήματα

ρεύματα πράσινα μες στα γαλάζια

όσα είδα στα σπλάχνα μου ν’ ανάβουνε

σφουγγάρια, μέδουσες

με τα πρώτα λόγια των Σειρήνων

όστρακα ρόδινα με τα πρώτα μαύρα ρίγη.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου

με τα πρώτα μαύρα ρίγη.

Εκεί ρόδια, κυδώνια

θεοί μελαχρινοί, θείοι κι εξάδελφοι

το λάδι αδειάζοντας μες στα πελώρια κιούπια·

και πνοές από τη ρεματιά ευωδιάζοντας

λυγαριά και σχίνο

σπάρτο και πιπερόριζα

με τα πρώτα πιπίσματα των σπίνων,

ψαλμωδίες γλυκές με τα πρώτα - πρώτα Δόξα Σοι.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου,

με τα πρώτα - πρώτα Δόξα Σοι!

Εκεί δάφνες και βάγια

θυμιατό και λιβάνισμα

τις πάλες ευλογώντας και τα καριοφίλια,

στο χώμα το στρωμένο με τ’ αμπελομάντιλα

κνίσες, τσουγκρίσματα

και Χριστός Ανέστη

με τα πρώτα σμπάρα των Ελλήνων.

Αγάπες μυστικές με τα πρώτα λόγια του Ύμνου.

Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου,

με τα πρώτα λόγια του Ύμνου!

Ερωτήσεις:

1.     (α) Να εντοπίσετε στον Ψαλμό Β και να γράψετε τους στίχους με τους οποίους δηλώνεται η πίστη του ποιητή στη διαχρονική πορεία και συνέχεια της ελληνικής γλώσσας, συνδέοντας την κάθε περίοδο με την αντίστοιχη αναφορά στην πνευματική κληρονομιά του Ελληνισμού. (β) Τι προκαλεί στον ποιητή η διαπίστωση αυτή;                       (μονάδες 6)

2.     Να εντοπίσετε στον Ψαλμό Β και να εξηγήσετε με συντομία τις ηχητικές εικόνες που συνδέονται με: (α) τις ιστορικές περιπέτειες του νεότερου ελληνισμού, (α) την ελληνική μυθολογία, (γ) τη χριστιανική παράδοση.                                                             (μονάδες 4)

ΙΙ. Στρατή Τσίρκα, Αριάγνη (απόσπασμα)

- Και πώς τελείωσε η απεργία; ρώτησε ο ξένος.

- Με συμβιβασμό. Ήρθε στο νοσοκομείο και με βρήκε κάποιος Μίστερ Μπράουν, της Μυστικής. Για να γλυτώσει το Θωμά, κατάλαβες, να μην του κάνω μήνυση. Τα έξοδα και τα μεροκάματα τα' παιρνε απάνω του τ' αφεντικό. Μ' αυτόν λοιπόν το Μίστερ Μπράουν το δουλέψαμε το ζήτημα και βρήκαμε λύση. Οι μπερμπερίνοι δε θα παύανε, μόνο θα μπαίνανε κάτω από τις διαταγές των γκαρσονιών. Εμείς θα τους προσλαμβάναμε, εμείς θα πλερώναμε, εμείς θα τους παύαμε όταν δεν μας έκαναν. Φυσικά και τα πουρμπουάρ τους εμείς τα εισπράτταμε. Τ' αφεντικό δεν είχε πια να κάνει τίποτα μαζί τους. Ήταν δικοί μας υπηρέτες.

- Σπουδαίο κεφάλι αυτός ο Μπράουν, είπε ο ξένος.

- Το γελάς; Και βέβαια ήταν σπουδαίος. Απόδειξη πως η λύση του βαστάει ως σήμερα. Φυσικά, στα καφενεία που οι ιδιοκτήτες τους είναι αραπάδες, δεν ανακατευόμαστε. Αλλά ποιος Ευρωπαίος πηγαίνει στα καφενεία τους; Μόνο κάτι ξεπεσμένοι.

- Και στο συνδικάτο δεν τους δέχεστε;

- Ποτέ. Αλλά μάθανε και κάνανε τώρα το δικό τους. Κάτι νεοτεριστές μάλιστα, σαν το γιο μου το Μιχάλη, λένε πως πρέπει να γίνει συγχώνεψη. Μα όσο ζει ο Διονύσης ο Σαρίδης τέτοιο πράμα δε θα το δουν.

3.     Να αναφέρετε και να εξηγήσετε με συντομία δύο χαρακτηριστικά του ήθους του Διονύση Σαρίδη, όπως διαφαίνονται μέσα από τις απόψεις που εκφράζει στο πιο πάνω απόσπασμα από την «Αριάγνη».                                                                         (μονάδες 5)

ΙΙΙ. Οδυσσέα Ελύτη, Άξιον Εστί : άσμα δ΄ και Στρατή Τσίρκα, Αριάγνη

άσμα δ

Ένα το χελιδόνι                         Ü         κι η άνοιξη ακριβή

Για να γυρίσει ο ήλιος                Ü         θέλει δουλειά πολλή

Θέλει νεκροί χιλιάδες                 Ü         νά΄ναι στους τροχούς

θέλει κι οι ζωντανοί να               Ü         δίνουν το αίμα τους.

Θέ μου Πρωτομάστορα             Ü         μ΄έχτισες μέσα στα βουνά

Θέ μου Πρωτομάστορα             Ü         μ΄έκλεισες μεσ’τη θάλασσα.

Πάρθηκεν από μάγους              Ü         το σώμα του Μαγιού

Το ’χουνε θάψει σ’ένα                Ü         μνήμα του πέλαγου

Σ’ ένα βαθύ πηγάδι                   Ü         το ’χουνε κλειστό

μύρισε το σκοτά                                    Ü         δι κι όλη η Άβυσσο.

Θέ μου Πρωτομάστορα             Ü         μέσα στις πασχαλιές και Συ

Θέ μου Πρωτομάστορα             Ü         μύρισες την Ανάσταση!

Σάλεψε σαν το σπέρμα              Ü         σε μήτρα σκοτεινή

Το φοβερό της μνήμης             Ü         έντομο μες στη γη

Κι όπως δαγκώνει αράχνη        Ü         δάγκωσε το φως

Έλαμψαν οι γιαλοί                    Ü         κι όλο το πέλαγος.

Θέ μου Πρωτομάστορα             Ü         μ’ έζωσες τις ακρογιαλιές

Θέ μου Πρωτομάστορα             Ü         στα βουνά με θεμέλιωσες!

Αριάγνη

Μη χάνεστε κι ακούστε που σας λέω. Μια ζωή που έζησες, την έζησες, δεν τη βρίσκεις αλλού. Γιατί την έζησες μέσα σε μυρουδιές. μέσα σε φώτα, μέσα σε ήλιους και βροχές, μέσα σ’ανθρώπους. Κι αυτά όλα θα μένουν πίσω σου και θα τ’αναζητάς. Θα τριγυρίζετε σαν άταφοι νεκροί που ζητούν ένα λάκκο να πέσουν μέσα να ξεκουραστούν. Και τα γουμάρια και το κουρμπάτσι θα βρίσκονται πίσω σας μίλια και σεις πια μήτε θα τα θυμόσαστε. Εγώ, θα λέτε, να ξεραθεί το στόμα μου αν είπα ποτέ τέτοιο λόγο. Μα τον είπατε, είναι γραμμένος στον αέρα, πάνω στους τοίχους των σπιτιών, μέσα στις φυλλάδες που βγάζατε. Και τούτοι οι άνθρωποι, όσο πονετικοί κι αν είναι, πώς θέτε να τον ξεχάσουνε; Θα τον θυμούνται και θα σας τον θυμίζουνε και σεις θα μετανοιώνετε πικρά. Γι αυτό σας λέω μη, μη όσο είναι καιρός.

Θα λέτε: μάνα, και τούτη τη λεκάνη, πίσω μας θα την αφήσουμε; Να σας πω για τη λεκάνη. Το άσπρο σμάλτο της από μέσα είναι τσουκαρισμένο στον πάτο, μια μαύρη ξεγδαρματιά που μεγαλώνει με τα χρόνια, γι'  αυτό θέλει προσοχή στο σαπούνισμα. Έτσι την αγόρασα, μισοτιμής. Αυτού μέσα έπλυνα τα μωρουδιακά σας, από Μιχάλη ως Νίκο, τριάντα χρόνια, μάλιστα. Πώς θαρρείτε πως στήνεται νοικοκυριό άμα ζεις μεροδούλι μεροφάι; Αυτό που αγοράζεις κόβοντας απ' το ψωμί σου, το καμαρώνεις, το προστατεύεις, γαντζώνεσαι πάνω του. Και το κουβαλάς, απ' το ισόγειο της Μπαλάξα στο μονόροφο του λαβύρινθου με τα πολλά καφασωτά κι από κει εδώ, κι από δω ποιος ξέρει πού, με τα μυαλά που πηγαίνετε. Ακούς εκεί γουμάρια! Δεν τη θυμάστε φαίνεται τη λεκάνη γεμάτη ως τη μέση με το αίμα της Ουρανίας. Τη θυμάστε; Ήτανε νύχτα του Οχτώβρη, ζεστή. […]

4.     Αφού εντοπίσετε στο άσμα δ τις λέξεις που παραπέμπουν στο αντιθετικό σχήμα σκοτάδι-φως, να εξηγήσετε πώς αυτό συνδέεται με τις ιστορικές περιπέτειες των Ελλήνων στις οποίες παραπέμπει το ποίημα.                                                                           (μονάδες 3)

5.     Να παρουσιάσετε τη διαφοροποίηση του ύφους από την πρώτη στην τρίτη επωδό, του άσματος δ σχολιάζοντας τη σημασία που αποδίδεται κάθε φορά στο γεωγραφικό χώρο της Ελλάδας.                                                                                                        (μονάδες 5)

6.     Να σχολιάσετε τη λειτουργία της μνήμης, όπως παρουσιάζεται σε κάθε ένα από τα δύο κείμενα (άσμα δ και απόσπασμα από την Αριάγνη)                               (μονάδες 7)