Οικονομική κρίση - καταναλωτισμός, λύσεις διαγωνίσματος

Το τέλος του "ελληνικού ονείρου"

Απαντήσεις γραπτής εξέτασης στα Νέα Ελληνικά Γ΄Λυκείου – 5 Ιανουαρίου 2011:

Ασκήσεις και ενδεικτικές απαντήσεις: Βαλεντίνα Σαλτέ, Φιλόλογος

Οικονομική κρίση και καταναλωτισμός

ΓΡΑΠΤΗ ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

Άγνωστο: Το τέλος του «ελληνικού ονείρου»

Η οικονομική κρίση μπορεί να είναι το αυριανό θέμα της έκθεσης;

Επειδή το πιο πάνω ερώτημα βασανίζει πολλούς που με παίρνουν τηλέφωνο από χτες, κι επειδή προφανώς κάποια φροντιστήρια το έχουν "σίγουρο θέμα", εξηγώ τι πιστεύω για το θέμα, χωρίς να δεσμεύομαι φυσικά, γιατί ΚΑΝΕΝΑΣ δεν ξέρει το θέμα εκτός από τους θεματοθέτες που βρίσκονται αυτή τη στιγμή κλειδωμένοι και χωρίς επικοινωνία με τον έξω κόσμο. Όλοι οι υπόλοιποι θα το δούμε αύριο το πρωί.

Η οικονομική κρίση είναι κύριο χαρακτηριστικό της εποχής μας. Άρα είτε το ζητήσουν είτε όχι, μπορείτε να την αναφέρετε στα δεδομένα της εποχής μας, αναλόγως φυσικά του θέματος.
Γράφετε έκθεση στα Νέα Ελληνικά και όχι εξετάσεις Πολιτικής Οικονομίας ή Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο. Άρα δεν είναι δυνατόν να σας ζητήσουν ανάλυση της οικονομικής κρίσης. Δεν είστε γνώστες, ούτε του τραπεζικού συστήματος, ούτε του πώς λειτουργεί η οικονομία. Έχετε, όμως, αναλύσει πώς οι οικονομικές συνθήκες επιδρούν στην κοινωνία και στον άνθρωπο; Αν, ναι, πώς αυτό συνδέεται με τους θεματικούς μας κύκλους;

Αυτοαναφορικότητα στη λογοτεχνία

Ερώτηση μιας μαθήτριας: τι είναι η αυτοαναφορικότητα;

Απάντηση στα γρήγορα:
Πρόκειται για την αναφορά του λογοτέχνη στην τεχνική του, στα εκφραστικά του μέσα ή στις ιδέες του ή στον εαυτό του ως λογοτέχνη, ως πνευματικό άνθρωπο, η οποία γίνεται μέσα στο λογοτεχνικό κείμενο. Η αυτοαναφορικότητα ως τεχνική συνδέεται φυσικά με την πρόθεση του συγγραφέα να πει αυτά που έχει να πει με το συγκεκριμένο τρόπο, άρα και με το περιεχόμενο. Δηλαδή:

Όταν ο Μόντης λέει "αντισταθμίζει που γράφουμε Ελληνικά" δηλώνει (με περηφάνεια μάλιστα) την ελληνική του ιθαγένεια, άρα "αναφέρεται" σε ένα στοιχείο της ποιητικής του γλώσσας: την ελληνικότητα. Με άλλα λόγια, αναφέρεται στα εκφραστικά του μέσα που δεν είναι άλλα από αυτά που του χαρίζει η ελληνική γλώσσα. 

Όταν ο Σεφέρης λέει "τώρα καλύτερα να λησμονήσουμε..." συνομιλεί με τον εαυτό του, και δηλώνει πως ίσως θα ήταν καλύτερα να μην γράφει πια γι αυτό το θέμα. Άρα αναφέρεται στην ουσία της τέχνης του. Στη συνέχεια, η άλλη φωνή μέσα του λέει "όμως....". Αυτή η συνομιλία με τον εαυτό του για την τέχνη του είναι στοιχείο αυτοαναφορικότητας.

Όταν ο Αναγνωστάκης λέει "στον παλιό δρόμο που λέγαμε", αναφέρεται στην οδό Αιγύπτου, την οποία προανέφερε και σε αυτό το ποίημα και στο ποίημα "πόλεμος", υπονοώντας την αντίθεση ανάμεσα στο τι ήταν τότε και τι είναι πια αυτός ο δρόμος. (Ο δρόμος της αντίστασης κατάντησε δρόμος συναλλαγής.) Άρα στο σημείο αυτό, με ένα αυτοααφορικό σχόλιο, ο ποιητής καλεί τον αναγνώστη να κατανοήσει τον υπαινικτικό του λόγο, να ανακαλύψει το κρυμμένο κείμενο, να αντιληφθεί την αντίθεση.

 Όταν ο αφηγητής στο διήγημα του Ιωάννου λέει "τι άραγε να έγινε εκεί σε μας αυτή τη μέρα", υπαινίσσεται τη διαφορετική στάση που τήρησε εκείνος και όσοι βρίσκονταν σε παρόμοια κατάσταση από αυτούς που βίωσαν τόσο δραματικά τη γερμανική κατοχή. Αναλόγως και όταν εξομολογείται τα συναισθήματά του. Εδώ, όμως, βλέπω περισσότερο το "αυτοσχόλιο" ως ορθή απάντηση παρά την αυτοαναφορικότητα. Με τον εξομολογητικό τόνο ο Ιωάννου σχολιάζει κυρίως τη στάση του απέναντι στα γεγονότα, και όχι τη γραφή του. Πού υπάρχει στοιχείο αυτοαναφορικότητας; Όταν δηλώνει πως θα ψάξει "στο ημερολόγιο που κρατούσε τότε". Άρα δηλώνει την τεχνική της ημερολογιακής καταγραφής - η οποία ουσιαστικά αποτελεί και τη βάση του συγκεκριμένου διηγήματα σε εξομολογητικό τόνο.

Ουσιαστικά και η αυτοαναφορικότητα και το αυτοσχόλιο μπορεί να είναι έκδηλα σε  κείμενα που ο συγγραφέας ταυτίζεται με τον αφηγητή. Εάν διαπιστώσετε πρωτοπρόσωπη αφήγηση,  ψάξτε για στοιχεία όπου ο αφηγητής αναφέρεται στην τεχνική και στα εκφραστικά του μέσα. Αυτή είναι η αυτοαναφορικότητα. Αν βρείτε αναφορά στο ήθος, στη συμπεριφορά, δείτε το περισσότερο ως αυτοσχόλιο.

Αν δεν είστε βέβαιοι, μην επιχειρήσετε να αναφέρετε αυτή την τεχνική. Υπάρχουν τόσες άλλες πολύ ευκολότερες να τεκμηριωθούν μέσα από τα αποσπάσματα που θα σας δώσουν.

Πρακτικές συμβουλές για τις Παγκύπριες Εξετάσεις

Κάποιες από τις πιο κάτω συμβουλές ισχύουν για όλα τα μαθήματα. Σας συνιστώ να τις διαβάσετε πριν την εξέταση στα Νέα Ελληνικά, γιατί, ως πρώτο εξεταζόμενο μάθημα, συγκεντρώνει υψηλά ποσοστά κινδύνου για απώλεια μονάδων λόγω άγχους, βιασύνης, σύγχυσης, πανικού κτλ. κτλ. κτλ.

Γι αυτό σας συνιστώ τον πιο κάτω σύντομο οδηγό:

Πριν τις εξετάσεις:

• Διαβάζω συστηματικά μέχρι την παραμονή των εξετάσεων το απόγευμα. Ετοιμάζω αυτά που μου χρειάζονται : μπλε στυλό, ταυτότητα, δελτίο υποψηφίου.
• Το βράδυ πάω μια βόλτα, δεν πίνω καφέ ούτε ποτό, κοιμάμαι νωρίς, για να έχω δυνάμεις, σωματικές, ψυχικές και πνευματικές.
• Το πρωί ξυπνώ νωρίς, για να προγευματίσω πριν φύγω (μια εξέταση τριών ωρών χρειάζεται ενέργεια) και για να είμαι στο χώρο της εξέτασης έγκαιρα, ώστε να βρω την αίθουσα χωρίς άγχος. Ξέρω πως αυτός που φτάνει με καθυστέρηση ή τρέχοντας την τελευταία στιγμή, θα χάσει χρόνο, θα ξεκινήσει με άγχος, άρα θα κάνει περισσότερα λάθη και σίγουρα δε θα προλάβει να απαντήσει σε όλα τα ζητήματα.

Εύκολα ή δύσκολα θέματα ;                                                                            

• Δεν πιστεύω στις φήμες που κυκλοφορούν για ΣΟΣ θέματα, για διαρροή θεμάτων, για δύσκολα θέματα και διάφορα άλλα εντελώς ανεδαφικά. Ξέρω πως δεν υπάρχει περίπτωση να έχει διαρρεύσει οτιδήποτε, γιατί οι διαδικασίες θεματοθέτησης είναι επιβεβαιωμένα αδιάβλητες. Απλώς κάποιοι φροντιστηριούχοι αρέσκονται να λένε ότι "έχουν τις πηγές τους" για να κερδίζουν "πελάτες" για την επόμενη χρονιά. Επίσης, κάποιοι ανεγκέφαλοι σπάζουν πλάκα με την αγωνία των άλλων και κυκλοφορούν μηνύματα για "δύσκολα θέματα" ή για το ότι "το θέμα της έκθεσης είναι σίγουρα το τάδε..." 
• Τα θέματα δεν είναι ποτέ δύσκολα για όποιον έχει προετοιμαστεί σωστά.

 Τι κάνω μόλις πάρω το γραπτό ;                                                                

• Εφόσον έχω διαβάσει καλά, ρίχνω μια γρήγορη ματιά σε όλα τα θέματα, για να επιβεβαιώσω ότι όλα τα ζητήματα μού είναι γνωστά και για να μου φύγει το άγχος που όλοι - συνειδητά ή ασυνείδητα - έχουμε όταν δεν ξέρουμε τι μας περιμένει.
• Απαντώ τα ζητήματα με τη σειρά που επιλέγω, αρκεί να μη σπαταλήσω χρόνο πέραν της μίας ώρας σε κάθε μέρος του γραπτού. Δεν αφήνω τελευταία την έκθεση, γιατί εάν δεν προλάβω να τελειώσω, θα χάσω πολλές μονάδες. Καλύτερα να αφήσω μια ερώτηση που δεν ξέρω καλά και να χάσω 4-5 μονάδες το πολύ, παρά τη μισή έκθεση που θα μου στοιχίσει τουλάχιστον 20 ή να κλείσω βιαστικά και να χάσω τουλάχιστον 10.

 Μέρος Α και Β (άγνωστο και λεξιλογικά): Δεν πρέπει να υπερβώ τη μία ώρα


Μέρος Α

• Διαβάζω δύο φορές το άγνωστο κείμενο. Την πρώτη γρήγορα για να πάρω μια "γεύση" από το κείμενο (θέμα και γενικά τις ιδέες). Τη δεύτερη προσεχτικά για να το καταλάβω.

• Παρατηρώ τίτλο κειμένου, συγγραφέα και ημερομηνία.

• Ο τίτλος θα με πάρει στη θεματική περιοχή, πιθανόν και στο ύφος (άρα στους τρόπους πειθούς).

• Εάν ο συγγραφέας είναι γνωστός, μπορεί να βοηθηθώ στην κατανόηση του περιεχομένου. Αν οι θεματοθέτες επιλέξουν έναν "κλασικό" δοκιμιογράφο (π.χ. Ευάγγελο Παπανούτσο), σίγουρα το θέμα δε θα είναι πολύ πρόσφατο αλλά διαχρονικής αξίας. 

• Εάν αναγνωρίσω το δοκιμιογράφο ή τον αρθρογράφο, και εφόσον έχω ήδη διαβάσει και αναλύσει αρκετά κείμενά του τα οποία με έχουν εντυπωσιάσει (αναφέρομαι π.χ. στους Παπανούτσο, Τερζάκη, Παναγιωτόπουλο, Κακριδή, Πλωρίτη, Μανωλεδάκη) μπορεί να βοηθηθώ ως προς το ύφος και την οργάνωση του κειμένου τους. Ξέρω για παράδειγμα ότι ο Πλωρίτης είναι πάντοτε ειρωνικός, καυστικός, ότι χρησιμοποιεί σε μεγάλο βαθμό μεταφορικό λόγο και ποικίλα σημεία στίξης για να διαμορφώσει το έντονο ύφος που επιθυμεί. Άρα ξέρω ότι θα βρω επίκληση το συναίσθημα, και πιθανότατα επίθεση στο ήθος του αντιπάλου. Αναλόγως και ο Τερζάκης, ξέρω ότι εκφράζεται με έντονο συγκινησιακό - μεταφορικό λόγο.  Εάν είναι κείμενο του Παπανούτσου, ξέρω πως η επιχειρηματολογία του δίνεται πάντοτε εξαιρετικά οργανωμένα, άρα θα βοηθηθώ στην περίληψη εάν ακολουθήσω αυστηρά τη δομή της σκέψης του προσέχοντας τις συνδετικές λέξεις. Στην ουσία, παρατηρώ εάν γνωρίζω το συγγραφέα για να αισθανθώ πιο άνετα. Εάν βεβαίως ο συγγραφέας μού είναι άγνωστος, δεν αγχώνομαι και ασχολούμαι κατευθείαν με το κείμενο.

• Η ημερομηνία δημοσίευσης μπορεί να με βοηθήσει να τοποθετήσω το κείμενο στο κοινωνικο - πολιτικό του συγκείμενο, άρα να κατανοήσω πιθανές αναφορές σε γεγονότα και εποχές. π.χ. πριν ή μετά τον ψυχρό πόλεμο, μετά τη νέα τάξη πραγμάτων (οικονομική παγκοσμιοποίηση), χάσμα βορρά-νότου, ανάπτυξη της τρομοκρατίας, ναζισμός / νεοναζισμός, πρόσφατη οικονομική κρίση, κτλ. Πιο συγκεκριμένα, ένα κείμενο δημοσιευμένο λίγο μετά το 1990 που αναφέρεται σε "πρόσφατα διεθνή γεγονότα που άλλαξαν την πορεία του κόσμου", προφανώς αναφέρεται στο 1989 (πτώση τείχους του Βερολίνου και τέλος του διπόλου ΗΠΑ/ΕΣΣΔ). Ένα κείμενο δημοσιευμένο πρόσφατα που αναφέρεται στην κρίση της οικονομίας, είναι σαφές πως δεν εννοεί αυτήν που προηγήθηκε του ΒΠΠ, αλλά τη σημερινή. Προσέχω βεβαίως τις αναφορές σε παρελθοντικά γεγονότα, έχοντας στο μυαλό μου τις γενικές γραμμές της ελληνικής, κυπριακής και της παγκόσμιας ιστορίας, κυρίως όπως τις γνώρισα ως ιστορικό υπόβαθρο στα κείμενα νεοελληνικής λογοτεχνίας.

• Η ημερομηνία μπορεί επίσης να με βοηθήσει να καταλάβω το βαθμό εξέλιξης της τεχνολογίας και της επιστήμης, τη συνειδητοποίηση του οικολογικού προβλήματος από τη διεθνή κοινότητα, τη χρονική απόσταση από το Πρωτόκολλο του Κιότο, τη Σύνοδο της Κοπεγχάγης, άρα τα περιθώρια ανάκαμψης ή επιδείνωσης του προβλήματος. Επίσης, εάν για παράδειγμα ο συγγραφέας αναφέρεται σε προβλήματα υγείας που προκαλούνται από τις διατροφικές μας συνήθειες, πρέπει να σκεφτώ εάν είναι δυνατόν να εννοεί τα μεταλλαγμένα τρόφιμα, ελέγχοντας το πόσο πρόσφατο είναι το κείμενο. Συνήθως, βέβαια, τα κείμενα που έχουν ως θεματικό κέντρο την επιστήμη, την τεχνολογία, τον καταναλωτισμό ή το περιβάλλον, είναι πρόσφατα (της τελευταίας τουλάχιστον 10ετίας), ενώ τα κείμενα που αναφέρονται στην παιδεία, τη δημοκρατία, την ελευθερία μπορεί να είναι παλαιότερα ή πρόσφατα. Εάν το κείμενο αναφέρεται στον καταναλωτισμό και είναι πολύ πρόσφατο (π.χ. της τελευταίας διετίας), θα έχει προφανώς αναφορές στην πρόσφατη οικονομική κρίση που έχει αλλάξει άρδην τη ζωή στην Ελλάδα και την Κύπρο.  

Συμπερασματικά, παρατηρώ το συγγραφέα και την ημερομηνία δημοσίευσης, όχι για να ερμηνεύσω το κείμενο, αλλά πιθανόν για να το τοποθετήσω στο σωστό πλαίσιο, ώστε να μην παρερμηνεύσω στις ερωτήσεις κατανόησης, και να μην δώσω ετεροχρονισμένα παραδείγματα. Αυτό δε σημαίνει ότι η ημερομηνία και ο συγγραφέας είναι κατανάγκην καθοριστικής σημασίας για την κατανόηση του κειμένου.

• Σειρά ασκήσεων στο Α μέρος:

• Εάν ξέρω ότι χρειάζομαι πάνω από 15 λεπτά για την περίληψη, δεν αρχίζω από την περίληψη αλλά από την πιο απλή άσκηση κατανόησης ή τεχνικής.
• Εάν υπάρχει άσκηση με τρόπο ανάπτυξης παραγράφου, την κάνω πριν την περίληψη, γιατί θα με βοηθήσει στην περίληψη.

• Προσέχω τις μονάδες των ασκήσεων. Δεν είναι δυνατόν μία άσκηση των 2 μονάδων να απαιτεί τον ίδιο αριθμό λέξεων με μία των 5. Το ίδιο ισχύει και στις ασκήσεις της λογοτεχνίας, όπου μάλιστα η διαφορά στις μονάδες είναι σημαντική.

• Προσέχω τα ρήματα με τα οποία εκφωνούνται οι ερωτήσεις κατανόησης. Τι μου ζητούν να κάνω; 

• Να εντοπίσω απλώς μέσα στο κείμενο και να αναφέρω τις λέξεις / φράσεις με τις οποίες εννοείται κάτι; Να  αναφέρω με συντομία τις απόψεις του συγγραφέα; Δηλαδή να βρω στο κείμενο και να μεταφέρω σχεδόν αυτούσια, με μικρές αλλαγές στη σύνταξη για να μείνω όσον το δυνατόν πιο κοντά στις απόψεις που εκφράζει;

• Να εξηγήσω (δηλαδή να τα πω με δικά μου λόγια, να ερμηνεύσω τις απόψεις του συγγραφέα, να πω τι νομίζω ότι θέλει να πει);

Να αναφέρω = συντομία
Να εξηγήσω =  περισσότερα λόγια από αυτά του συγγραφέα (εφόσον "ανοίγω"  ξεδιπλώνω τη σκέψη του)

• Να τεκμηριώσω μία άποψη που εκφράζει μέσα από το κείμενο; Δηλαδή να βρω τα δικά του τεκμήρια;

• Να τεκμηριώσω με ένα δικό μου παράδειγμα; (Δηλαδή να βρω κάτι διαφορετικό από αυτά που λέει ανακαλώντας γνώσεις και εμπειρίες δικές μου, κάτι που ζω καθημερινά ως πολίτης και το ξέρω, κάτι που διάβασα.)

• Να σχολιάσω; Δηλαδή να πω την αποψή μου πάνω στη δική του, αφού πρώτα εξηγήσω τη δική του; (εννοείται ότι δε θα διαφωνήσω ποτέ με έναν έγκυρο δοκιμιογράφο, γιατί πώς θα καταφέρω να αποδείξω ότι έχει άδικο;)

• Προσέχω επίσης πόσα ζητούμενα έχει μία ερώτηση: π.χ. Να παρουσιάσετε ΧΧΧ και να σχολιάσετε ΧΧΧ... Σε αυτή την περίπτωση προσέχω να διαχωρίζω καλά τα ζητούμενα, αλλάζοντας ακόμη και παράγραφο. Δηλαδή, πρώτα εξηγώ την άποψη του συγγραφέα. Στη συνέχεια, αλλάζω γραμμή και γράφω: Όντως / Πράγματι ο συγγραφέας έχει δίκαιο όταν υποστηρίζει πως... ή Συμφωνώ με το συγγραφέα, γιατί πράγματι .... ή Δικαιολογημένα ο συγγραφέας αναφέρει πως .... και προσθέτω τη δική μου άποψη πάνω σε αυτήν του συγγραφέα. Εάν δεν έχω τίποτα δικό μου να προσθέσω, παίρνω ιδέες από τις απόψεις του συγγραφέα και γράφω κάτι παρόμοιο με αυτό που είπε με δικά μου λόγια. Πάλι θα πάρω τις μονάδες. Είναι καλό να δώσω και ένα παράδειγμα, για να τεκμηριώσω λογικά.

• Στις ασκήσεις τεχνικής προσέχω να μην συγχύσω τους τρόπους ανάπτυξης παραγράφου με τους τρόπους πειθούς.

• Προσέχω επίσης να δίνω σαφείς απαντήσεις, σωστά οργανωμένες και να τεκμηριώνω την απάντησή μου με στοιχεία από το κείμενο.

• Αποφεύγω τα συνηθισμένα λάθη λόγω βιασύνης. Για παράδειγμα:

Λανθασμένη απάντηση: Τρόπος πειθούς είναι λογική
Σωστή απάντηση: Τρόπος πειθούς: Επίκληση στη λογική

Λανθασμένη απάντηση: Μέσο πειθούς: Παραδείγματα
Ολοκληρωμένη απάντηση: Μέσο πειθούς: Τεκμήρια: Παραδείγματα (π.χ. ....)

Λανθασμένη απάντηση: Τρόπος πειθούς είναι η επίκληση στο ήθος του αντιπάλου και μέσο πειθούς ο χαρακτηρισμός ........
Σωστή απάντηση: Τρόπος πειθούς: Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου. Μέσο πειθούς: κατηγορητήριο. Τεκμηρίωση: ο ... κατηγορείται ότι  ........ / χαρακτηρίζεται ως .... με τη φράση "......"
ή
Σωστή απάντηση: Τρόπος πειθούς είναι η επίκληση στο ήθος του δέκτη και μέσο πειθούς ο λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός, εφόσον ο δέχτης δε χαρακτηρίζεται, αλλά καλείται να ταυτιστεί με ένα θετικό πρότυπο συμπεριφοράς, αυτό του ..........., να συμπεριφερθεί υπεύθυνα ως πολίτης, να ....

Τρόπος ανάπτυξης παραγράφου:
Δεν αναζητώ να δώσω πολύπλοκη απάντηση όταν υπάρχει απλή.
Παρατηρώ προσεκτικά τη θεματική πρόταση. Εκεί βρίσκεται το κλειδί. Μου γεννά το ερώτημα "γιατί;" Πιθανόν να πρόκειται για αιτιολόγηση. Δίνει τα αίτια που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα; (αίτιο- αποτέλεσμα). Αναφέρεται στους διαφορετικούς παράγοντες, στις ποικίλες μορφές, στις κατηγορίες ενός θέματος. Πιθανόν να αναπτύσσεται με διαίρεση. Αναφέρεται σε μία έννοια η οποία χρήζει επεξήγησης; Μήπως θα επεξηγηθεί στη συνέχεια με ορισμό;
Παρατηρώ στη συνέχεια τις πρώτες λέξεις της πρώτης πρότασης από τις λεπτομέρειες. Υπάρχει "γιατί, διότι, επειδή"; Αρχίζει με "πρώτον".... (και μετά ακολουθεί "δεύτερον"). Αυτό δε σημαίνει κατ'ανάγκην διαίρεση. Πιθανόν να είναι απλή απαρίθμηση αιτιών. Η έννοια εξηγείται με το "είναι", "ορίζεται", "ονομάζεται" (π.χ. τεχνολογικό επίτευγμα ονομάζεται κάθε τι που ....). Πρόκειται για ορισμό.
Διαβάζω προσεκτικά όλη την παράγραφο και κοιτάζω τις συνδετικές λέξεις. Εάν διαπιστώσω την παρουσία του "όμως", "αντιθέτως", "από την άλλη", θα υποψιαστώ σύγκριση-αντίθεση.
Παρατηρώ μεταφορικό λόγο και μια παράλληλη με το θέμα περιγραφή / εικόνα; Μήπως πρόκειται για αναλογία;
Βλέπω σε παρένθεση ή στο κείμενο π.χ., βλέπω μια σειρά από λέξεις, φράσεις σε ασύνδετο σχήμα (να χωρίζονται με κόμμα). Έχω παραδείγματα (πράγματα, έννοιες, χαρακτηριστικά ή παραδείγματα συμπεριφοράς)
Η κατακλείδα πιθανόν να με βοηθήσει, γιατί περιέχει το συμπέρασμα. Κυρίως εάν η παράγραφος αναπτύχθηκε με αίτιο-αποτέλεσμα, γιατί στην κατακλείδα πρέπει κανονικά να φαίνεται το αποτέλεσμα μιάς αιτίας.

Εάν υπάρχουν πέραν του ενός τρόποι ανάπτυξης της παραγράφου, γράφω τον/τους επικρατέστερους (αναλόγως εάν μου ζητούν έναν ή δύο τρόπους). Προσοχή: Ο συνδυασμός μεθόδων ΔΕΝ είναι τρόπος ανάπτυξης παραγράφου. Ούτε οι ειδικές λεπτομέρειες. Για όποιον έχει αμφιβολίες, οι τρόποι ανάπτυξης παραγράφου βρίσκονται στο βιβλίο σας της πειθούς στις τελευταίες σελίδες και είναι οι εξής:
1. Αιτιολόγηση. 2. Αίτιο-αποτέλεσμα. 3. Ορισμός. 4. Αναλογία. 5. Σύγκριση-αντίθεση. 6. Διαίρεση. 7. Παραδείγματα
Αυτή η άσκηση θέλει τεκμηρίωση, συνήθως με φράσεις μέσα από το κείμενο

Μέρος Β: Λεξιλογικά

• Συνώνυμα- αντίθετα

Βάζω τη λέξη στη φράση. Έτσι θα κρατήσω τη γραμματική και τη σύνταξη. Ξέρω πως δεν δικαιούμαι να αλλάξω πρόσωπο, αριθμό, χρόνο, φωνή στο ρήμα, ούτε πτώση και αριθμό στα ονόματα. Εάν το ρήμα είναι αμετάβατο, το συνώνυμο πρέπει επίσης να είναι αμετάβατο. Εάν είναι μεταβατικό εμπρόθετο, το συνώνυμο πρέπει να συντάσσεται με την ίδια πρόθεση, εκτός εάν στην εκφώνηση αναφέρεται ότι πρέπει να κάνω τις ανάλογες αλλαγές στη φράση. (π.χ. διαπραγματεύομαι με κάποιον, διαβουλεύομαι με κάποιον)

• Παράγωγα-ομόριζα

Πρόκειται για την πιο εύκολη άσκηση, στην οποία οι υποψήφιοι χάνουν τις περισσότερες μονάδες από απροσεξία. 

• Γράφω πρώτα τα ουσιαστικά και μετά τα επίθετα. Εάν δεν είμαι βέβαιος ποιο είναι ποιο, ελέγχω με τον εξής τρόπο: Τα ουσιαστικά φέρουν άρθρο και συναντώνται μόνο σε ένα γένος, τα επίθετα έχουν τρία γένη.

Για ασφάλεια: Κάνω τον πίνακα και δοκιμάζω που μπορώ να βάλω τρία γένη:

Ρήμα          Ουσιαστικό      Επίθετο

Συζητώ      η συζήτηση     συζητήσιμος, -σιμη, -σιμο

• Προσέχω την ορθογραφία και βάζω τόνο ευδιάκριτο σε όλες τις λέξεις. Σε αυτή την άσκηση η βαθμολόγηση της ορθογραφίας είναι αυστηρή και περιλαμβάνει τον τονισμό. 
• Πότε θα πάρω μηδέν μονάδες, έστω κι αν οι λέξεις που έγραψα είναι σωστές; Εάν είναι ανορθόγραφες, άτονες ή παρατονισμένες, ή εάν γράψω  το επίθετο στη θέση του ουσιαστικού και το ουσιαστικό στη θέση του επιθέτου.
• Προσοχή επίσης: Δεν τσιγκουνεύομαι το μελάνι μου στους τόνους. Πρέπει να φαίνονται καθαρά. (αυτό ισχύει και για την έκθεση)

Μέρος Γ: Παραγωγή επικοινωνιακού λόγου                                              

• Όλοι οι θεματικοί κύκλοι είναι υποψήφιοι. Κανένας δεν αποκλείται γιατί "μπήκε πέρσι", ούτε γιατί "υπάρχει οικονομική κρίση, άρα θα βάλουν οπωσδήποτε για την κρίση". Η διαδικασία θεματοθέτησης δεν είναι πολιτική. Προέχει η επιλογή ενός καλού άγνωστου κειμένου, μέσα από το οποίο να μπορούν να βγουν ερωτήσεις και θέμα έκθεσης. Γι αυτό δεν πιστεύω στις φήμες περί του "τι παίζει για φέτος".

Καταναλωτισμός - ελευθερία είναι κλασικός συνδυασμός, σε σχέση μάλιστα με την κρίση της εποχής μας.
Καταναλωτισμός - περιβάλλον, τεχνολογία - περιβάλλον, είναι εξίσου επίκαιρα θέματα, άσχετο εάν οι κυπριακές εφημερίδες τα έχουν αφήσει στην άκρη λόγω κρίσης στην οικονομία. Η οικολογική καταστροφή δεν περιμένει να σωθούν οι τράπεζες για να μας ξυπνήσει!!! Προφανώς άξονες του ΘΚ επιστήμη-τεχνολογία αποτελούν αίτια του υπερκαταναλωτισμού και συνεπώς της οικολογικής καταστροφής. Προφανώς ο καταναλωτισμός οφείλεται στο οικονομικό μοντέλο της εποχής και στη τεχνολογική ανάπτυξη και με τη σειρά του αποτελεί αίτιο της περιβαλλοντικής κρίσης. Η τεχνολογία-επιστήμη με τη σειρά της είναι η μόνη διέξοδος για την αντιμετώπιση, πρόληψη (;) της οικολογικής καταστροφής.
Όλα αυτά απαιτούν: παιδεία - νόμους - πολίτες υπεύθυνους και ελεύθερους.
Το θέμα της έκθεσης της Ελληνικής Πρεσβείας είναι επίσης εξαιρετικά ενδιαφέρον και διαχρονικά επίκαιρο. (Δείτε το σχεδιάγραμμα που έβαλα στη σχετική ανάρτηση, πιστεύω να σας βοηθήσει για τη σύνδεση όλων των ΘΚ)

ΑΡΑ: Αυτό που πρέπει να προσέξω είναι το πώς θα αξιοποιήσω πτυχές όλων των ΘΚ, νοουμένου ότι όλα τα θέματα με τα οποία ασχοληθήκαμε φέτος είναι αλληλένδετα, χωρίς όμως να φύγω από το βασικό άξονα του θέματος που θα  δοθεί.
Αν φανταστούμε όλες τις επιμέρους πτυχές των ΘΚ ως αντικείμενα σε ένα δωμάτιο και ότι ένας προβολές φωτίζει ένα συγκεκριμένο σημείο (το θέμα). Δυνατό φως πέφτει στο επίκεντρο του προβλήματος του θέματος (φαινόμενο), λιγότερο σε όσα σχετίζονται άμεσα ως αίτια ή συνέπειες, ακόμη λιγότερο όσο απομακρύνεσαι, και φυσικά η έξοδος βρίσκεται κοντά στην παιδεία - ελευθερία - δημοκρατία / πολιτότητα - νομοθετικό πλαίσιο με διεθνή συνεργασία. Άρα, αυτό που χρειάζεται είναι σωστή δοσολογία όσων συνδέονται και γερούς συνεκτικούς δεσμούς, για να μην πλατυάσω.
Προσέχω τα εξής:

• Οι εισηγήσεις μου πρέπει να είναι σε σχέση με τα προβλήματα που προανέφερα. Δε γίνεται, για παράδειγμα, να δώσω ως τρεις συνέπειες της κακής χρήσης της τεχνολογίας τους άξονες: όπλα, όξυνση χάσματος βορρά-νότου, αυτοματοποίηση της ζωής και στις εισηγήσεις μου να μιλώ για πράσινη τεχνολογία και χρήση των ΗΥ στο σχολείο.
• Οι εισηγήσεις μου πρέπει να είναι επίκαιρες και υλοποιήσιμες. Γι αυτό, κυρίως όσον αφορά το ΘΚ τεχνολογία-επιστήμη, ΔΕ διαβάζω από βοηθήματα που γράφτηκαν προ εικοσαετίας και βάλε, ΔΕ γράφω για φίλτρα στα εργοστάσια (ξεπερασμένη αντίληψη), για περιορισμό της τεχνολογικής ανάπτυξης, για επιστροφή σε παραδοσιακές μορφές παραγωγής. Γράφω για απαντήσεις στις προκλήσεις που γεννά η τεχνογνωσία και οι δυνατότητες της τεχνο-επιστήμης στον 21ο αιώνα. Διαχρονικά ζητήματα θεωρούνται μόνο όσα έχουν να κάνουν με τις κλασικές αξίες της ζωής, της δημοκρατίας, της ελευθερίας. Η κοινωνία όμως του 21ου αιώνα, παγκοσμιοποιημένη, πολυπολιτισμική, συνειδητοποιημένη για τα διεθνή δεδομένα, δεν μπορεί να σχολιάζεται ωσάν να βρισκόμαστε στην εποχή του Αριστοτέλη.

• Αξιοποιώ όχι μόνο όσα έμαθα στο μάθημα, αλλά και τις γνώσεις που διαθέτω ως πολίτης που παρακολουθεί την επικαιρότητα. Ξέρω σίγουρα περισσότερα από όσα νομίζω ότι ξέρω εάν προσπαθήσω να μάθω απέξω εκθέσεις.
• ΔΕΝ μαθαίνω απέξω καμία έκθεση. Πρέπει να προσέξω τι ακριβώς μου ζητά το θέμα. Καμία έτοιμη έκθεση δεν είναι δυνατόν να ανταποκρίνεται ακριβώς στα ζητούμενα του συγκεκριμένου θέματος.
  
• Διαβάζω τα ρήματα με τα οποία δίνεται το θέμα: Να αναφέρετε τα αίτια...., να εξηγήσετε τρεις λόγους...., να σχολιάσετε το φαινόμενο...., να εισηγηθείτε συγκεκριμένους τρόπους....
• Προσοχή επίσης στο είδος της έκθεσης. Τα τυπικά στοιχεία παίρνουν μονάδες (προσφώνηση και επιφώνηση στην επιστολή και την ομιλία).
• Το ύφος: Ζωντανό, απλό, επικοινωνιακό. Δεν ξεχνώ ποτέ σε ποιον ή σε ποιους απευθύνομαι.
• Αξιοποιώ τους τρόπους και τα μέσα της πειθούς. Ρητορικά ερωτήματα, τεκμήρια, επίκληση στην αυθεντία, μεταφορικός λόγος. Όλα σε σωστή δοσολογία και χωρίς υπερβολές.
• Προτού αρχίσω να γράφω, κι αφού διαβάσω με προσοχή το θέμα, σημειώνω λέξεις κλειδιά πάνω στις οποίες θα στηρίξω το σχέδιο της έκθεσής μου. Δε χάνω χρόνο με λεπτεμερές σχεδιάγραμμα. Εάν π.χ. μου ζητούν τρία αίτια, θα γράψω τρεις λέξεις-κλειδιά που θα αποτελέσουν τους άξονες της ανάπτυξής μου (τρία αίτια= τρεις παράγραφοι για αυτήν την πτυχή). Αλλιώς κινδυνεύω να γράψω πολλά για ένα άξονα και να αφήσω τους άλλους πίσω. Έτσι θα χάσω μονάδες και από δομή και από περιεχόμενο.
• Αφού τελειώσω την έκθεση ελέγχω ορθογραφία, τονισμό (4 μονάδες), προσφώνηση, επιφώνηση και, εάν προλαβαίνω τα πιθανά συντακτικά και γραμματικά λάθη.

Δ μέρος: Λογοτεχνία-λογοτεχνικό βιβλίο

• Αναπτύσσω αναλόγως μονάδων κάθε ερώτηση. Δεν πλατυάζω. Είναι πιο σημαντικό να δώσω όλα τα σημεία κάθε ερώτησης, παρά να αναπτύξω ένα σημείο πολύ καλά και να αφήσω τα υπόλοιπα. Εάν η ερώτηση απαντιέται σε τρία σημεία και παίρνει τρεις μονάδες (π.χ. στάδια της εσωτερικής πορείας του ήρωα ή στάση ζωής) κι εγώ γράψω 5 γραμμές για το ένα σημείο, μία για το 2ο και τίποτα για το τρίτο, θα πάρω 1.5 μονάδα (1+0.5+0). Η φλυαρία μου στο πρώτο σημείο δε θα μου προσθέσει τις μονάδες που χάνω από τα άλλα. Άρα, επαρκής και ισορροπημένη ανάπτυξη, αναλόγως μονάδων. Προφανώς η ερώτηση των 8 μονάδων απαιτεί περισσότερη ανάπτυξη από αυτήν των 2.
• Ερωτήσεις σύγκρισης. Παρουσιάζω πρώτα και συγκρίνω μετά. Επεξηγώ πρώτα το ζητούμενο για το πρώτο κείμενο. Αλλάζω γραμμή και επεξηγώ για το δεύτερο κείμενο. Αλλάζω γραμμή και συγκρίνω. Οι ήρωες παρουσιάζουν αντιθετική συμπεριφορά, ή παρόμοια / ανάλογη συμπεριφορά, εφόσον.... Μπορεί επίσης, αφου εξηγήσω τη συμπεριφορά του ήρωα στο πρώτο κείμενο, να αρχίσω την απάντησή μου για τη συμπεριφορά του ήρωα στο δεύτερο κείμενο ως εξής: Αναλόγως και ο ήρωας στο ...., ή με τον ίδιο τρόπο ο ήρωας .... 
• Τεκμηριώνω την απάντησή μου με φράσεις από το κείμενο, είτε σε παρένθεση, είτε σε εισαγωγικά, έστω κι αν δε μου το ζητά η ερώτηση.
• Εάν η ερώτηση ζητά να δώσω φράσεις από το κείμενο με τις οποίες φαίνεται κάτι, δε γράφω αριθμό στίχων, ούτε παραθέτω απόσπασμα μπολλών γραμμών. Απομονώνω τις φράσεις και τις αντιγράφω. Εάν πρόκειται για προτάσεις (όχι πολύ μεγάλες), μπορώ να γράψω την πρώτη και τελευταία λέξη, φτάνει να φαίνεται καθαρά. "λέξη .... λέξη". Είναι καλύτερα να γράψω τις λέξεις με τις οποίες δηλώνεται ξεκάθαρα κάτι. Πολλές φορές οι υποψήφιοι γράφουν την πρώτη και την τελευταία λέξη μιας φράσης και δε φαίνεται το σημείο που τεκμηριώνει την απάντηση. Χάνουν τις μονάδες.

Λογοτεχνικό βιβλίο:

Πρέπει πρώτα να καταλάβω από πού είναι το απόσπασμα, έστω κι αν δε μου δοθεί ο τίτλος του κεφαλαίου. Μπορεί μάλιστα να μην δηλώνεται ούτε σε ποιον ήρωα αναφέρεται. Πώς θα αντιληφθώ για ποιον μιλά;
Απλά σημεία που πρέπει να παρατηρήσω:

• Τα κεφάλαια της Γερμανίας γράφονται - στην πλειοψηφία - σε ενεστώτα (παρόν της ιστορίας) και μιλά ο Κώστας ως αφηγητής.

• Τα κεφάλαια της Ελλάδας γράφονται κυρίως σε αόριστο / παρατατικό, είτε σε πρώτο πρόσωπο (αφηγητής=Κώστας) είτε σε τρίτο (αφηγητής - συγγραφέας)

Άρα: Πρωτοπρόσωπη αφήγηση = Κώστας. Τριτοπρόσωπη αφήγηση = συγγραφέας.

• Εξαίρεση η Αναστασία που αφηγείται κάποια αποσπάσματα στο κεφ. 8 σε πρώτο πρόσωπο. Αυτό που διακρίνει την αφήγηση του Κώστα από αυτήν της Αναστασίας, πέραν του περιεχομένου, είναι το ύφος. Απλό έως απλοϊκό του Κώστα, άμεσος και κοφτός λόγος, περιγράφει κυρίως καταστάσεις, γεγονότα, συμπεριφορές, απόψεις. Πιο "συναισθηματικό", πιο λυρικό ύφος χρησιμοποιεί η Αναστασία, με έμφαση στο όνειρο, τις φαντασιώσεις της, τα συναισθήματα, τον εσωτερικό βίο.

Μόνο στο τελευταίο κεφάλαιο, το ένατο, ο λόγος του Κώστα ωριμάζει, αφού στην ουσία παίρνει πια τη θέση του συγγραφέα.

Σε όλες τις ασκήσεις του Δ μέρους δίνεται απόσπασμα. Απαντώ με βάση το απόσπασμα και όχι όσα θυμάμαι για το σύνολο του κειμένου, εκτός εάν η ερώτηση μου ζητά να απαντήσω από όλο το κείμενο. Εάν δεν υπάρχει αυτή η διευκρίνιση, απαντώ από το απόσπασμα μόνο.

ΚΑΛΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ 

ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΤΕ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΣΑΣ ΣΩΣΤΑ, ΜΕ ΨΥΧΡΑΙΜΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΑΣ.

ΕΥΧΟΜΑΙ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΝΑ ΓΡΑΨΟΥΝ ΚΑΛΑ ΚΑΙ ΝΑ ΤΙΜΗΣΟΥΝ

"ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΥ ΜΑΣ ΔΟΘΗΚΕ ΕΛΛΗΝΙΚΗ".